Çin’in yapay zeka uygulaması DeepSeek, ChatGPT ve diğer rakiplerini geride bırakarak ABD, İngiltere ve Çin’de Apple cihazlarında en çok indirilen ücretsiz uygulama oldu.
DeepSeek’in açık kaynaklı modelinin 6 milyon dolardan daha az bir maliyetle geliştirildiği belirtiliyor. Bu, sadece geçen yılki giderleri 5 milyar dolar olan ChatGPT gibi rakiplerinin harcadığı paraya kıyasla oldukça az.
Şirketin bu denli küçük bir maliyet açıklaması bağımsız kaynaklarca doğrulanmış değil ancak yarattığı titreşimler ABD’de büyük teknoloji firması piyasasını sarstı. ABD merkezli Nvidia, Microsoft ve Meta gibi yapay zeka ile ilgili şirketlerin hisseleri büyük bir düşüş yaşadı.
Yapay zeka modellerinin ileriye taşınmasında gelişmiş çiplerin önemi büyük. Ancak ABD hükümeti Çin’e satılan gelişmiş çipler üzerindeki kısıtlamalarını 2021’den bu yana artırdı.
Çinli yapay zeka geliştiricileri ise ithal çiplerin tedarik sıkıntısı ile, birbirleriyle teknoloji paylaşarak mücadele etmeye başadı.
Böylelikle eskisinden çok daha az bilgi işlem gücü gerektiren yapay zeka modellerinin ortaya çıkması mümkün oldu. Bu da sektörü alt üst etme potansiyeline sahip teknolojiyi, daha düşük maliyetle üretebilmek olarak yorumlandı.
Peki yapay zeka piyasasını sarsan DeepSeek’i kim kurdu?
Şirket 2023 yılında Liang Wenfeng tarafından Çin’in güneydoğusundaki Hangzhou kentinde kuruldu.
ABD’nin ihracat yasağı getirmesi öncesi elinde büyük miktarda bir Nvidia A100 çip havuzu olduğu belirtilen Liang’ın bu çipleri, daha ucuz, daha düşük kaliteli çiplerle eşleştirerek DeepSeek’i kurmayı başardığı kaydediliyor.
BBC Türkçe’nin haberine göre, OpenAI’ın kurucusu Sam Altman, DeepSeek’in fiyat – performans anlamında etkileyici bir sürüm olduğunu kabul ediyor.
Liang, Temmuz 2024’te The China Academy’ye verdiği bir röportajda, yapay zeka modelinin önceki versiyonuna verilen tepkiye şaşırdığını söyledi ve “Fiyatlandırmanın bu kadar hassas bir konu olmasını beklemiyorduk” sözlerini ekledi.
Liang, “Biz sadece kendi hızımızı takip ediyor, maliyetleri hesaplıyor ve fiyatları buna göre belirliyorduk” dedi.
Erişim engelleri ve kısıtlamalar
DeepSeek’in yapay zeka piyasasını sarsması ve gördüğü ilgi tepkileri de kısıtlamaları da beraberinde getirdi. Bazı ülkeler Deep Seek’e erişim engeli koyduç Bunların başında İtalya geliyor. Ülkede yasağa gerekçe olarak, kişisel verilerin toplanması ve saklanmasına dair bilgi taleplerine şirketin verdiği yanıtın “tamamen yetersiz” olması gösterildi.İtalyan yetkililer, kişisel verilerin kullanımına ilişkin DeepSeek’ten bilgi talep etmiş, hangi kişisel verilerin, hangi kaynaklardan, hangi amaçlarla, hangi yasal dayanakla toplandığını ve Çin’de saklanıp saklanmadığını sormuştu. Çinli şirketten alınan cevabın yetersiz görülmesinin ardından uygulamaya erişim engeli getirildi.
Tayvan, Avustralya ve Güney Kore uygulamanın kamu cihazlarında kullanımı yasakladı. ABD Kongresi’nde de benzer bir yasak için hazırlıklar yapılıyor.
DeepSeek hangi verileri topluyor?
DeepSeek gizlilik politikasına göre,kullanıcılardan fazla miktarda kişisel bilgi topluyor ve bu bilgiler Çin’deki “güvenli sunucularda” saklanıyor.
Bu veriler şunları içerebilir:
- Hesap oluştururken girdiğiniz e-posta adresiniz, telefon numaranız ve doğum tarihiniz
- Metin ve ses dahil olmak üzere herhangi bir kullanıcı girişi ve sohbet geçmişleri
- Telefonunuzun modelinden ve işletim sisteminden IP adresinize kadar “teknik bilgiler”.
DeepSeek bu bilgileri, “güvenlik, emniyet ve istikrarını” artırarak kendisini geliştirmek için kullandığını söylüyor.
Daha sonra bu bilgileri hizmet sağlayıcılar, reklam ortakları ve kendi şirket grubu gibi diğer aktörlerle paylaşacağını ve “gerektiği kadar uzun bir süre” saklayacağını not ediyor.
Ancak uzmanlar DeepSeek’in gizlilik politikasının şartları konusunda ciddi endişelerin olduğunu belirtiyor.
BBC’ye konuşan ExpressVPN’ten Lauren Hendry Parsons, verilerin “kullanıcı ile hizmet dışındaki eylemlerini eşleştirmeye yardımcı olmak için” kullanılabileceğini belirten bölümüne vurgu yapıyor. Bunun “gizliliğiyle ilgili endişe duyan herkes için bir alarm” olduğunu söyledi.
Ancak uygulama çok fazla veri toplasa da uzmanlar bunun kullanıcıların ChatGPT ve Gemini gibi rakipleri veya hatta sosyal medya platformlarının gizlilik politikalarına çok benzediğini de belirtiyor.
Güvenli mi, değil mi?
BBC’ye açıklama yapan Oxford Information Labs’ın CEO’su Emily Taylor, “Web veya uygulama ile erişilebilen herhangi bir yapay zeka modeli için, kendisine sorulan ya da kendisinden istenenler, o modelin yapımcıları için kullanılabilir hale gelir” diyor ve ekliyor:
“Bu nedenle, gizli veya ulusal güvenlik alanlarında çalışan herkesin bu risklerin farkında olması gerekir”.
Salford Üniversitesi’nden Dr. Richard Whittle da uygulama ile ilgili “veri ve gizlilik konusunda çeşitli endişeleri” olduğunu, ancak ABD’de kullanılan modellerle ilgili de “birçok endişe” olduğunu söylüyor:
“Kullanıcı her zaman dikkatli olmalı”.
İngiltere veri düzenleyicisi ICO, kullanıcıların, verilerinin AI modellerini eğitmek için kullanılmasıyla ilgili haklarının farkında olmaları konusunda uyardı.
Çin’in 10 yıllık yüksek teknoloji planı nasıl işledi?
BBC Siber Güvenlik Muhabiri Joe Tidy, BBC Türkçe Servisi’nde kaleme aldığı inceleme yazısında DeepSeek’in “Çin Malı 2025” adlı iddialı bir projenin parçası olduğunu kaydediyor.
“Çin Malı 2025”, Çin hükümeti tarafından 2015’te gösterişli bir şekilde duyurulan bir proje. Amacı da her gün kullanılan milyonlarca nesnenin altında yazan bu ifadeyi düşük kaliteli ürün imajından kurtarıp, yüksek teknolojili, yüksek kaliteli ürünlerin üstüne de yazabilmekti.
Çin 2025’e kadar domine etmek istediği 10 teknoloji endüstrisi seçip, bunlara odaklandı.
Yapay zeka, kuantum bilgisayarlar, elektrikli araçlar, yenilenebilir enerji ve pil teknolojisi bunlardan bazılarıydı.
Çin bu alanların çoğunda büyük bir oyuncu olmayı başardığı gibi, bazılarında en iyimser beklentileri bile aştı.
Londra’daki Kings College’dan ekonomik kalkınma uzmanı Dr. Yundan Gong “Çin Malı 2025 bence çok başarılı oldu” diyor ve ekliyor:
“Pek çok endüstride Çin çağa ayak uydurdu hatta bazılarında liderlik etmeye başladı.”
Çin otomobil sektörünün önceki liderlerini (Almanya, Japonya, ABD) geçti ve elektrikli araç üreticisi BYD gibi şirketler sayesinde diğer ülkelerden daha fazla otomobil satar hale geldi.
Elektrikli araçlardaki bu başarısı, Çin’in dünyanın en büyük pil üreticisine dönüşmesiyle de ilişkili.
Uluslararası Enerji Ajansı’na göre yenilenebilir enerji alanında Çin artık, küresel güneş paneli tedarik zincirinin yaklaşık yüzde 80-95’inden sorumlu.
Araştırmacılar Çin’in yenilenebilir enerjide bir deve dönüştüğünü ve 2028 itibarıyla dünyadaki tüm yenilenebilir enerjinin yüzde 60’ının Çin’de üretileceğini söylüyor.
Çin drone sektöründe de lider oldu. Araştırma şirketi BCC Research’e göre Şenzen merkezli DJI’ın Pazar payı yüzde 70 ve bu alandaki ilk 10 şirketten üçü Çinli.
Bu noktaya ulaşabilmek için Çin Komünist Partisi 10 yıl önce 250 adet mini hedef belirlemişti. South China Morning Post gazetesinin analizine göre bu hedeflerin yüzde 86’sı tutturuldu.
Eski ABD Başkanı Joe Biden’ın eski danışmanı ve düşünce kuruluşu German Marshall Fund’ın idari direktörü Lindsay Gorman “Çin’in başarılı olduğu şey, devlet kapitalizmi modelini kullanarak hükümetin araştırılacak ve fonlanacak alanları tespit etmesi” diyor.
Gorman, Çin’in yabancı yetenekleri ülkeye getirebilme ve yabancı şirketleri Çinli şirketlerle ortaklık kurmaya ikna etme kapasitesine de dikkat çekiyor.
Bu başarı için büyük harcamalar da yapıldı. ABD Kongresi’nin araştırmasına göre Çin hükümeti araştırma, geliştirme ve yabancı şirketlerin alımına 1,5 trilyon dolarlık kaynak aktarmayı planladı. Rapora göre 2020’ye kadar bunun 627 milyar doları harcanmıştı.
Çin Malı 2025 o kadar başarılı oldu ki, birkaç yıl sonra Çin hükümeti rakip ülkeleri kışkırtmamak için bu kavramı kullanmayı bıraktı.
Fakat bunun için çok geçti. Son yıllarda Batı’daki pek çok ülke Çin’e, her geçen yıl daha da sıkılaşan teknoloji ihracat yaptırımları uygulamaya başladı.
Amaçları Çin’in gelişmesini yavaşlatmaktı. Bu, mikroçip inovasyonu gibi bazı alanlarda işe yaramışa benziyor.
Fakat uzmanlar diğer bazı alanlarda kısıtlamaların Çin’i engellediğini düşünüyor. Sonuçta Çin Malı 2025’in hedeflerinden biri de kendine yetebilirlik oranını artırmaktı.
Galler’deki Cardiff University Business School’dan Uygulamalı Ekonomi Profesörü Peng Zhou “Çin’de eski bir deyiş vardır: Yaşam bir yolunu bulur” diyor ve ekliyor:
“Kısıtlamalar ve yaptırımlar sadece kökünü değiştirdi, yönünü değiştirmedi.”
Prof. Zhou gibi uzmanlar, DeepSeek’i bunun güzel bir örneği olarak görüyor. Şirket, ABD’nin yaptırımları nedeniyle en güçlü çiplere erişemiyordu.
Daha güçsüz çiplerle çalışmak zorunda kalmaları, onları yeni teknikler geliştirmeye itti ve böylece çok daha ucuza çalışabilen bir yapay zeka modeli geliştirdiler.
Bazı rakipleri DeepSeek’in açıklamalarına şüpheyle yaklaşsalar da DeepSeek ABD Başkanı Donald Trump’ı da şoka uğrattı. Trump bunun ABD’li yapay zeka devleri için “uyarı işareti” olduğunu söyledi.