Madenler, mineraller ve nadir toprak elemanları dünyadaki ticaret savaşlarında önemli bir yere sahip. ABD Başkanı Trump’ın kanada, Grönland ve Ukrayna’ya yönelik açıklamalarında bu unsurla beraber tartışılıyor. ABD ile Ukrayna arasındaki mineral anlaşması konusu açıdan gündeme yerleşen konulardan biri.
BBC’nin haberine göre Ukraynalı bir yetkili ABD ile mineral anlaşması konusunda uzlaştıklarını açıkladı.
Financial Times, AFP haber ajansının ardından, Ukrayna haber sitesi Ukrainska Pravda da ABD ile mineral anlaşmasının “ayrıntıları üzerinde anlaşıldığını” bildirmişti.
Anlaşmanın Ukrayna Dışişleri Bakanı Andrii Sybiha ve ABD Dışişleri Bakanı Marco Rubio tarafından imzalanmasının beklendiği ifade edilmişti. Anlaşmaya göre, ABD ve Ukrayna’nın bir Yeniden Yapılanma Yatırım Fonu kuracağı belirtildi.
24 Şubat’ta Amerikalı ve Ukraynalı liderlerin, ABD’nin Ukrayna’nın minerallerine erişimini öngören bir anlaşmayı imzalanmaya yakın olduğunu söylemesinin ardından Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin de bir açıklama yapmıştı. ABD’ye, Rusya işgali altındaki Ukrayna topraklarındakiler de dahil olmak üzere nadir minerallere erişim sunmaya açık olduğunu söylemişti.
Putin devlet kanalında yaptığı açıklamada, Ukrayna’nın Rusya’nın işgali altındaki bölgelerini de kastederek “Yeni topraklarımıza, yani Rusya’nın bir parçası haline gelen tarihi topraklarımıza yabancı ortakları çekmeye hazırız” dedi.
“Amerikalılar da dahil olmak üzere herhangi bir yabancı ortakla memnuniyetle çalışırız” dedi ve bu nadir elementlerin bulunduğu çeşitli bölgeleri sıraladı.
Putin, nadir mineraller konusunda olası bir ABD-Ukrayna anlaşmasının endişe verici olmadığını; Rusya’da “Ukrayna’dan önemli ölçüde daha fazla kaynak bulunduğunu” söyledi.
Teklifin ayrıca iki ülkenin, fiyatları istikrara kavuşturmak için alüminyum çıkarma ve ABD’ye tedarik konusunda iş birliği yapmasını da kapsayabileceğini ekledi.
ABD Başkanı Donald Trump, Kiev ile nadir minerallerle ilgili anlaşmayı imzalamak üzere Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy’i bu hafta veya gelecek hafta Beyaz Saray’da ağırlayabileceğini söylemişti.
24 Şubat’ta bir araya geldiği Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un Washington ziyareti sırasında basının sorularını yanıtlayan Trump, “Şu anda anlaşma üzerinde çalışılıyor. Nihai anlaşmaya çok yakınız” demişti.
Avrupa ve Avrupa-Atlantik Entegrasyonu’ndan sorumlu Ukrayna Başbakan Yardımcısı Olga Ştefanişina da aynı gün yaptığı açıklamada “müzakerelerin çok yapıcı olduğunu ve neredeyse tüm önemli ayrıntının sonuçlandırıldığını” belirtmişti.
Putin de bunun üzerine, kabinesini ülkesinin nadir toprak elementleri hakkında toplamıştı.
Ukrayna, ABD yönetiminden anlaşmayı imzalaması için baskı görüyordu ve ABD Başkanı Trump ve Ukrayna lideri Zelenskiy arasında giderek büyüyen anlaşmazlığın merkezindeydi.
Zelenskiy, anlaşmayı ilk olarak Trump’a geçen Eylül’de sunduğu “zafer planına” dahil etmişti.
Fikir, dönemin başkan adayına ABD’nin Ukrayna’yı desteklemeye devam etmesi için somut bir neden vermekti.
Zelenskiy, daha önce Trump’ın Ukrayna’nın yeraltı kaynaklarından 500 milyar dolarlık kısmına erişim talebini “devletimizi satmayacağız” diyerek reddetmişti.
Ukrayna nadir toprak elementleri bakımından oldukça zengin bir ülke, ancak bu kaynakların büyük kısmı Rus güçlerin kontrolündeki bölgelerde.
Trump, Ukrayna’nın bu kaynakları maddi ve askeri desteğe karşılık ABD’ye vermesi gerektiğini söylüyor.
Zelenskiy ise “Bu ciddi bir diyalog değil” diye konuşmuş ve “Devletimizi satamam” ifadelerini kullamıştı.
Trump’ın teklifi, bu kaynakların ABD açısından önemini gözler önüne serdi.
Peki nadir toprak elementleri ne işe yarıyor ve ABD için ne anlama geliyor.
Nadir toprak elementleri nedir?
“Nadir toprak elementleri”, modern teknoloji ve sanayide yaygın olarak kullanılan ve benzer kimyasal özelliklere sahip 17 elemente verilen ad.
Akıllı telefon, bilgisayar, tıbbi cihazlar ve benzeri ürünlerin üretiminde kritik rol oynayan elementler şunlar:
Skandiyum (Sc), İtriyum (Y), Lantan (La), Seryum (Ce), Praseodim (Pr), Neodimyum (Nd), Prometyum (Pm), Samaryum (Sm), Evropiyum (Eu), Gadolinyum (Gd), Terbiyum (Tb), Diprosyum (Dy), Holmiyum (Ho), Erbiyum (Er), Tulyum (Tm), Terbiyum (Tb), Lutesyum (Lu).
“Nadir” olmalarının sebebi, saf formlarında oldukça ender bulunmaları. Dünyanın farklı yerlerinde bu elementlerin yatakları mevcut.
Ancak nadir toprak elementleri genelde Toryum ve Uranyum gibi radyoaktif elementlerle birlikte bulunuyor.
Ayrıştırılmaları için birçok toksik kimyasal kullanılıyor, bu da çıkarma işlemini bazen zor ve pahalı hale getirebiliyor.
Ukrayna’da hangi ‘nadir toprak elementleri’ var?
Ukrayna, Avrupa Birliği’nin (AB) “kritik hammadde” olarak nitelendirdiği 30 maddenin 21’ini barındırıyor.
Bunlar dünyadaki rezervlerinin yaklaşık yüzde beşine tekabül ediyor.
Bu elementlerin olduğu bölgelerin çoğu Urkayna Kristal Kalkanı’nın güneyinde, çoğunlukla Azak Denizi’nin altında bulunuyor.
Bu bölgelerin çoğu şu anda Rus işgali altında.
Ancak Kiev, Vinnitsiya ve Jitomir bölgelerinde de gelecek vadeden projeler bulunuyor.
Uzmanlara göre bu bölgelerde gelecek vadeden yüzlerce coğrafi obje tespit edildi. Bunların bir kısmı, geliştirilmeleri ekonomik olarak uygun bulunduğu takdirde element yatakları haline getirilebilir.
Londra Merkezli Benchmark Mineral Intelligence şirketinin Batarya Hammaddeleri Bölüm Başkanı Adam Webb, “Ortaya atılan tahminler tahminden ibaret” diyor ve ekliyor:
“Bu mineral yataklarının ekonomik kaynak haline gelmesi için yapılması gereken daha çok iş var.”
Forbes Ukraine dergisine göre Ukrayna’nın diğer önemli mineral kaynaklarının yaklaşık yüzde 70’i Donetsk, Dnipropetrovsk ve Luhansk bölgelerinde bulunuyor.
Bu bölgeler de büyük oranda işgal altında.
Ukrayna’da nadir toprak elementleri haricinde Lityum gibi kritik mineraller adı verilen kaynaklar da bulunuyor.
Ukrayna hükümetine göre ülkede 450 bin ton lityum var. Bunlar şu an çıkartılmıyor, ancak çıkartılması planlanıyor.
Rusya’nın en az iki Lityum madenini işgal ettiği biliniyor: bunlardan biri Donetsk bölgesindeki Şevçenkivske’de, diğeriyse Berdyansk bölgesindeki Kruta Balka’da.
Kirovograd bölgesindeki Lityum yataklarıysa halen Ukrayna kontrolünde.
Trump neden bu madenleri istiyor?
ABD’nin nadir element ve kritik mineral üretimini kontrol etmek istemesinin ardında bunların küresel tedarikinde başı çeken Çin ile rekabet geliyor.
Geçtiğimiz yıllarda Çin nadir toprak minerallerinin çıkartılması ve işlenmesinde lider haline geldi. Ülke, küresel üretim kapasitesinin %60 ila 70’ini, işleme kapasitesininse yüzde 90’ını elinde tutuyor.
ABD’nin bu konuda Çin’e olan bağımlılığı Trump yönetiminde ulusal güvenlik ve ekonomik endişelere yol açıyor.
Bu elementler, elektrikli araçlardan askeri teçhizata kadar gelişmiş teknolojilerin üretiminde giderek daha da önemli rol oynuyor.